تفرش؛ مهد تعزیه ایران

تعزیه از هنرهای آیینی مذهبی کهن است که از دیرباز در تفرش رونق داشته بطوریکه این دیار را مهد تعزیه ایران نامیده اند.

براساس تحقیقات وپژوهشهای تاریخی تعزیه خوانی وشبیه خوانی ازعهد باستان درایران مرسوم بوده و این نمایش آیینی مذهبی زمینه و بستر شکل گیری تعزیه دردوره های بعد را مهیاکرده است.

با این حال تاریخچه پیدایش تعزیه به صورت دقیق پیدا نیست برخی با باور به ایرانی بودن این نمایش آیینی و پاگیری آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینه سه هزار ساله سوگواری بر مرگ پهلوان مظلوم داستانهای ملی ایران سیاوش (سوگ سیاوش ) نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه ساز شکل گیری آن دانسته و برخی دیگر با استناد به گزارشهایی، پیدایی آن در ایران بعد از اسلام و مستقیما از ماجرای کربلا و شهادت امام حسین (ع) می دانند.

اما ایرانیان در ساختن تعزیه و به نمایش درآوردن وقایع کربلا یعنی نبرد اولیاء با اشقیا و شهادت مظلومانه امام حسین(ع) و حدیث مصایب سیدالشهداء به طریق نمایش های آیینی تجربه ای کهن دارند در حالی که اوج و نماد تعزیه درایران بربنیاد وقایع کربلا و دریک نمایش ماوا گرفته وبه صورت تعزیه جلوه گر شده است.

بنابراین تعزیه و شبیه خوانی به عنوان هنری اصیل و یکی از مهم ترین ابزارهای پیام رسانی واقعه کربلا، درپی مراسم دسته گردانیهای مذهبی دردهه اول محرم و دهه آخر صفر پدید آمد و با این مراسم آمیخت و همراه شد به طوری که هر ساله با فرا رسیدن ماه محرم و صفر جای جای شهر های ایران میزبان گروه های هنری تعزیه گردان و شبیه خوان متعددی که همان عامه مردم بودندگردید که به رسم دیرین با بازسازی صحنه های عاطفی و به یاد ماندی از مظلومیت کاروان حسینی ( ع ) و اهداف قیام عاشورا در حیاط کاروانسراها، بازارها، میادین، فضای باز یا منازل شخصی و پس از آن در حسینیه ها و تکایا نقش موثری در آشنایی اقشار مختلف با واقعه کربلا و قیام امام حسین (ع) ایفا نمودند.

در این میان شهرستان تفرش به عنوان یکی از کانونهای محوری و فعال تعزیه خوانی در استان مرکزی و حتی کشور مطرح است و حرفهای زیادی برای گفتن دارد.

رونق این شهرستان از زمان قاجار یکی از مراکز مهم اجرای تعزیه در کشور بوده است و خاستگاه بسیاری از تعزیه گردانان ˈ تکیه دولت ˈ در عهد ناصرالدین شاه نیز بوده است . از چهره های شاخص تعزیه در تفرش می توان به مرحومˈˈ محمد تقی حیدریˈˈ ، ˈˈ میرزا غلامحسین طادی ˈˈ،ˈˈ حاج رجبعلی تفرشیˈˈ ، و عمویش ˈˈحاج محمود ˈˈ که از خوانندگان زمان ناصرالدین شاه در ˈˈتکیه دولتˈˈ بوده اند، اشاره کرد.

قدیمی ترین نسخه تعزیه خوانی تفرش نیز سه قرن قدمت دارد که هم اکنون در اختیار یکی از شهروندان این شهرستان است ، این نسخه در 20 صفحه به خط شکسته نستعلیق در مدح حضرت علی (ع) تدوین شده که اشعار و خوشنویسی آن متعلق به محمد مومن تفرشی از فقهای بزرگ منطقه آن زمان بوده است و در حال حاضر نیز در مجالس تعزیه این شهرستان از نسخ قدیمی این نسخه و نسخ ˈˈمیر انجمˈˈ و ˈˈمیرعزای قزوینیˈˈ استفاده می شود .

مجالس تعزیه در تفرش هم اکنون از جایگاهی خاص برخوردار است وهنرمندان تعزیه خوان بااستفاده از نسخه های مختلف صحنه های مختلفی از قیام عاشورا در تکیه تاریخی موجود در این شهرستان ترسیم و تجسم می بخشند.

در شهرستان تفرش و روستاهای اطراف نیز تعداد زیادی تکیه وجود دارد که در سال های اخیر تعدادی از آنها به طرز زیبایی مرمت و بازسازی شده اند ومعمولادر طول سال در تکایای معروف این شهر و به مناسبت های مختلف مراسم شبیه خوانی برپا می شود.

تکیه قدیمی زاغرم تفرش به عنوان دومین تکیه خشت و گل ایران از دیگر مکانهای اجرای تعزیه در ماه محرم است که از معماری خاصی برخوردار بوده و جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در واقع رواج مراسم شبیه خوانی و برپایی آن در بیش از 10 حسینیه در مناطق شهری و روستایی شهرستان تفرش بیانگر جایگاه این هنر دینی در بین مردم این دیار است .

گروه های تعزیه خوان شهرستان تفرش نیز تا کنون در کشورهای فرانسه و ایتالیا به اجرای مراسم شبیه خوانی پرداخته و در انتقال مواریث غنی فرهنگ عاشورا به جهانیان نیز سهیم شده اند.

رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان تفرش در خصوص تاریخچه تعزیه در تفرش به خبرنگار ایرنا گفت: این شهرستان سابقه ای طولانی در در برپایی مجالس تعزیه و حفظ آیین های عاشورایی دارد.

ˈ فضل الله باباخانی ˈ افزود: احداث بنای تکیه ها و برپایی مجالس تعزیه نشانگر علاقه مندی مردم این شهرستان به تعزیه و پیشرفت این هنر در این شهرستان است .

سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری تفرش نیز گفت: تعزیه از جمله هنرهای نمایشی بومی ایرانیان است که هدف از اجرای آن؛ نمایش نمادین وقایع جانکاه کربلا و مصیبت های وارده به امامان معصوم (ع) است.

ˈعلی حیدریˈ افزود: برگزاری و برپایی آیین های تعزیه خوانی تجلیل از پیشکسوتان این آیین مذهبی می تواند نقش بسزا و اثر گذاری در رواج این هنر مذهبی در بین آحاد مردم برای بیان شجاعت، رشادت، جانفشانی، مظلومیت و غربت ائمه اطهار (ع) داشته باشد.

وی اضافه کرد: به اعتقاد صاحبنظران رمز ماندگاری هنر تعزیه در شهرستان تفرش پیوند این هنر با عتقادات مذهبی مردم و نمایشی بودن این هنر است که موجب شده عامه مردم پذیرا و دلبسته آن شوند.

دبیر انجمن تعزیه تفرش نیز این شهرستان را از قطبهای مهم تعزیه ایران دانست و گفت: قدمت تعزیه در تفرش به دوره صفویه بازمی گردد و هرساله با شروع ایام محرم در تکایا و حسینیه های متعددی در محلات قدیمی این شهر، تعزیه اجرا و با استقبال پرشور عزاداران حسینی رو به رو می شود.

ˈیوسف شاه حسینیˈ با یادآوری برگزاری آیین تجلیل از خادمان و پیشکسوتان تعزیه استان مرکزی درپنجم دی ماه امسال در شهرستان تفرش افزود: در این همایش با حضور اساتید و محققین و پژوهشگران علمی کشور، از سه اثر معنوی تفرش که به ثبت ملی رسیده اند در سالن آمفی تئاتر پرفسور محمود حسابی رونمایی می شود.

وی این آثار را شامل «تاثیر واقعه محرم بر جامعه اسلامی ایران و جهان» ،«گزارش ثبت جهانی تعزیه »و «موسیقی در تعزیه» عنوان کرد.